طراحی سؤال های امتحان پایانی با استفاده از بودجه بندی

تمامی اساتید و دبیران در پایان سال تحصیلی یا پایان نیمسال نیازمند طراحی سوال براساس بودجه بندی هستند ؛ آنچه باید قبل از طراحی یک نمونه سوال خوب به آن توجه کرد انجام بودجه بندی سوالات و سپس منطبق کردن محتوای آن با جدول بارم بندی است ….

---

جدول بارم بندی : جدول بارم بندی به معنای اختصاص نمره به سوالات هر بخش یا فصل کتاب است.

جدول بودجه بندی : جدول بودجه بندی به تعیین تعداد سوالات هر فصل یا بخش کتاب اختصاص دارد به عبارت دیگرتوزیع صحیح سوالات در کتاب را بودجه بندی گویند.

 

بنابر این دبیران محترم قبل از طراحی سوالات خود می باید جدول بودجه بندی را تهیه کنند و بعد به طراحی سوال بپردازند . بودجه بندی به ما این امکان را می دهد آزمونی را تهیه کنیم که به بهترین شکل ؛ منعکس کننده ی تمامی هدف های آموزشی و همه ی محتوای برنامه ی درسی باشد . این جدول نشان می دهد ؛ چه اهمیتی برای عنوان های متفاوت و برای هر یک از توانایی های مورد سنجش دانش آموزان ؛ در نظر گرفته شده است .

جدول بودجه بندی جدولی دو بعدی است با تعدادی ردیف و ستون . تعداد ستون های این جدول با تعداد فصل ؛ بخش یا درس های کتاب در ارتباط است . مثلاً اگر کتابی دارای چهار فصل است این جدول نیز چهار ستون خواهد داشت . البته بهتر است تعداد ستون ها بیش تر از هفت یا هشت ستون نشود ؛ در غیر این صورت هنگام توزیع سوالات در جدول بودجه بندی با مشکل مواجه خواهید شد . برای کاهش تعداد ستون ها می توانید چند درس یا بخش کتاب را که دارای محتوای شبیه به هم هستند ؛ در یک ستون قرار دهید . تعداد ردیف های جدول نیز می تواند بین یک تا شش ردیف متغیر باشد و یکی از تقسیم بندی های زیر را به خود اختصاص دهد:

· دانش

· دانش – فهم

· دانش – فهم – کاربرد

· دانش – فهم – کاربرد – تحلیل

· دانش – فهم – کاربرد – تحلیل – ترکیب

· دانش – فهم – کاربرد – تحلیل – ترکیب – ارزشیابی

 

 

 

و یا یکی دیگر از انواع زیر مجموعه های طبقه بندی حیطه های شناختی بلوم ؛ و یا دو ردیف دانش و فراتر از دانش مانند جدول زیر باشد .

 

 

پس از رسم جدول با توجه به توضیحات ارائه شده باید در صد سهم هر فصل کتاب را بر اساس یکی از دو ملاک زیر مشخص کرد :

 

۱- میزان صفحات اختصاص یافته به هر فصل کتاب :

در صورتی که مطالب فصل های گوناگون کتاب به هم وابسته نباشند به این معنی که دانش آموزان بتوانند محتوای هر فصل را به طور مستقل مطالعه کنند ؛ درصدی که برای هر فصل تعیین می شود ؛ بر حسب صفحات آن فصل خواهد بود. بدیهی است ؛ فصلی که صفحات بیشتری دارد درصد بیشتری را به خود اختصاص می دهد . اما در صورتی که محتوای هر درس یا فصل کتاب به هم پیوسته باشد ؛ مانند کتاب ریاضی که اگر دانش آموز جمع را یاد نگیرد ؛ نمی تواند عمل ضرب را یاد بگیرد ؛ بیشترین اهمیت باید به فصل های جدید اختصاص داده شود ؛ بدون آن که فصل های قبلی را به لحاظ تکراری بودن حذف کنیم .

 

۲- اهمیت هدف های یادگیری کتاب :

در صورتی که شما با مشکل بی توجهی مولف در تخصیص مناسب صفحات به مفاهیم متفاوت مواجه هستید و اعتقاد دارید که برخی از مفاهیم کتاب به توضیحات بیشتری نیاز دارند و بر عکس پاره ای دیگر از مفاهیم بنابر دلایلی ؛ قابل حذف بوده اند و یا باید در صفحات کمتری ارائه شوند به جای تخصیص درصدها بر اساس صفحات هر فصل ؛ به اهمیت هدف های یادگیری درس توجه کنید . بنابراین به هر فصل یا درسی که تصور می کنید اهمیت بیشتری در یادگیری دانش آموزان دارد ( بدون توجه به صفحات اختصاص یافته به آن ) اهمیت بیشتری را اختصاص دهید.

بر اساس توضیحات فوق ؛ به تعیین درصد کتابی فرضی می پردازیم :

 

 

· اگر کتاب ما در مجموع دارای شش فصل و ۸۰ صفحه باشد ؛ با حذف صفحات بیشتر بدانیم که در امتحانات پایانی ملاک عمل نیست ؛ صفحات اصلی کتاب به ۷۰ صفحه کاهش می یابد . تعداد صفحات هر فصل به این شرح است : فصل اول ۹صفحه : فصل دوم۱۶صفحه : فصل سوم ۱۷صفحه : فصل چهارم ۹صفحه : فصل پنجم ۱۰صفحه : فصل ششم ۹صفحه .

با یک تناسب ساده ؛ درصد مربوط به هر فصل را محاسبه می کنیم :

۱۳%=۷۰÷(۱۰۰×۹)

 

به همین تر تیب محاسبات لازم برای فصل های دوم تا ششم نیز انجام می شود . ( در صورتی که عدد به دست آمده اعشاری باشد ؛ لزوماً باید گرد شود . مجموع درصدها نیز نباید کمتر یا بیشتر از صد شود.

 

 

· در مرحله ی بعد به محاسبه ی درصد هدف های سوال ها در ردیف جدول می پردازیم . ملاک تعیین درصد برای هر ردیف جدول روش آموزش است . به این معنی که اگر روش تدریس صرفاً شامل روخوانی متن کتاب و سپس حل تمرین هاست ؛ سوالات آزمون نیز لزوماًباید در سطح دانش طراحی شوند. به عبارت دیگر جدول بودجه بندی فقط یک ردیف خواهد داشت . اما اگر شیوه ی ارائه مطالب با تاکید بر توانایی های فکری دانش آموزان به صورت فعال است ؛ بر حسب اهمیت هر یک از حیطه ها یا طبقات شناختی می توانند اهمیت بیشتری را به آن حیطه اختصاص دهید . از آنجا که در امتحان پایانی نظام آموزشی متوسطه کشور ما ؛ بیشترین تاَکید روی مطالب دانش است در نتیجه برای تکمیل این قسمت از جدول ؛ درصد های زیر به عنوان مثال در نظر گرفته شده اند :

 

توجه داشته باشید که جمع ردیف های جدول نیز لزوماً صد است

· برای توزیع سوال ها در خانه های جدول باید میانگین واقعی سوالات ( سوالات اصلی و فرعی ) را که به طور معمول دبیران درس شما از آن استفاده می کنند دراختیار داشته باشیم . ما در این

 

مثال میانگین را تعداد ۳۰ سوال در نظر گرفته ایم . با کمک این میانگین ابتدا تعداد سوالات هر فصل را بر اساس درصد اختصاص یافته به آن فصل ؛ با فرمول زیر تعیین می کنیم :

 

تعداد سوال های هر فصل = درصد فصل مورد نظر × میانگین سوًالات آزمون

 

تعداد سوالات هر فصل :

اول : ۴=۹/۳=۱۳% ×۳۰

دوم : ۷=۹/۶=۲۳% ×۳۰

سوم : ۷=۲/۷=۲۴% ×۳۰

چهارم : ۴=۹/۳=۱۳% ×۳۰

پنجم : ۴=۲/۴=۱۴% ×۳۰

ششم : ۴=۹/۳=۱۳% ×۳۰

 

 

 

به تفکیک هر فصل محاسبه می کنیم :

تعداد سوالات هر یک از خانه های جدول = درصد هدف مورد نظر×تعداد کل سوالات هر فصل.

 

بنابر این فرمول :

خانه های فصل اول ؛ چهارم ؛ پنجم ؛ ششم به دلیل یکسان بودن تعداد سوالات :

۴و۳=۶/۳=۹۰% ×۴ = دانش

۱و۰=۴/۰=۱۰%×۴= فراتر از دانش

 

خانه های فصل دوم و سوم :

۷و۶=۳/۶=۹۰% ×۷ = دانش

۱و۰=۷/۰=۱۰%×۷= فراتر از دانش

 

تذکر : در صورتی که عدد به دست آمده در این مرحله ؛عدداعشاری باشد ؛ هم به عدد بالاتر وهم به عدد پایین تر گرد می شود.

 

 

 

 

با اتمام محاسبات ؛ جدول به صورت زیر تکمیل می شود :

 

گرد کردن اعداد در جدول بودجه بندی به این معناست که شما می توانید مثلاً برای فصل اول در سطح دانش سه سوال و در سطح فراتر از دانش یک سوال طراحی کنید و بر عکس اگر در سطح دانش چهار سوال طراحی کردید ؛ دیگر نمی توانید در سطح فراتر از دانش سوالی طراحی کنید.

 

 

 

 

 

منابع :

۱- جزوه ی چهارمین دوره ی کشوری در جمهوری اسلامی ایران در زمینه ارزشیابی دانش آموزان (۱۳۶۶ ) تهران.

۲- موسوی ؛ فرشته (۱۳۸۳ ) . چهار گام اساسی در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی . نشر عابد .